حفاری، نقطه آغاز زنجیره ارزش در صنعت نفت و گاز است و بدون عملیات حفاری، هیچ‌گونه استخراج، تولید و بهره‌برداری از منابع هیدروکربوری ممکن نخواهد بود. این فرآیند پیچیده و تخصصی، دسترسی به مخازن نفت و گاز در اعماق زمین را فراهم و به‌عنوان حلقه اتصال زمین‌شناسی با تولید، نقشی زیربنایی در امنیت انرژی کشور ایفا می‌کند. اهمیت حفاری تنها در استخراج منابع نهفته نیست، بلکه سرعت، دقت، ایمنی و هزینه‌های حفاری به‌طور مستقیم بر اقتصاد پروژه‌های بالادستی و نرخ بازگشت سرمایه تأثیر می‌گذارد.
افزون بر این، عملیات حفاری به‌عنوان صنعتی دانش‌بنیان، محل تلاقی فناوری‌های نوین مهندسی، تجهیزات پیشرفته و نیروی انسانی متخصص است. توسعه ظرفیت‌های داخلی در این حوزه به‌ویژه در زمینه بومی‌سازی دکل‌ها، قطعات راهبردی و خدمات فنی مانند سیمان‌کاری، گل حفاری، نمودارگیری و آزمایش‌های درون‌چاهی، نه‌تنها سبب کاهش وابستگی به خارج می‌شود، بلکه به اشتغال‌زایی، انتقال دانش و افزایش تاب‌آوری صنعت نفت کشور در برابر تحریم‌ها کمک شایانی می‌کند، به همین دلیل تقویت زیرساخت‌های حفاری همواره یکی از اولویت‌های کلان در سیاست‌های انرژی ایران بوده است.
شرکت ملی حفاری ایران، به‌عنوان بازوی عملیاتی بالادست صنعت نفت، از دی ۱۳۵۸ فعالیت خود را با ۶ دستگاه حفاری آغاز کرد و اکنون با برخورداری از ده‌ها دستگاه حفاری خشکی و دریایی و ارائه بیش از ۲۵ نوع خدمات فنی، نقشی کلیدی در حفاری، تعمیر و تکمیل چاه‌های نفت و گاز در سراسر کشور ایفا می‌کند. این شرکت در سال‌های اخیر با عبور از تنگناهای مالی، فنی و تحریمی، نه‌تنها توانسته بخش بزرگی از ظرفیت خود را احیا کند، بلکه با اجرای پروژه‌های نوسازی، ارتقای فناوری، توسعه همکاری‌های دانش‌بنیان و بومی‌سازی تجهیزات، گام‌های بلندی در مسیر تحول و خودکفایی برداشته است.
مهران مکوندی، مدیرعامل شرکت ملی حفاری ایران درباره عملکرد سال گذشته، برنامه‌های آینده، همکاری‌های بین‌سازمانی، بومی‌سازی تجهیزات و نقش این شرکت در توسعه میدان‌های نفت و گاز کشور با خبرنگار شانا گفت‌وگو کرد. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگو است.
چه عواملی سبب شد شرکت ملی حفاری ایران در سال ۱۴۰۳ به حفاری، تعمیر و تکمیل ۱۰۰ حلقه چاه نفت و گاز دست یابد، مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در این موفقیت چه بوده‌اند و این عملکرد را نسبت به سال‌های گذشته چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سال ۱۴۰۳ شرکت ملی حفاری ایران با بهره‌گیری از ۶۲ دستگاه حفاری فعال در کنار بازگرداندن دو دستگاه دیگر به مدار عملیات موفق شد ۱۰۰ حلقه چاه نفت و گاز را حفاری، تعمیر و تکمیل کند. از این تعداد ۲۴ حلقه چاه توسعه‌ای و توصیفی و ۷۶ حلقه نیز در قالب عملیات تعمیری و تکمیلی به سرانجام رسیدند. این عملکرد نتیجه برنامه‌ریزی دقیق، هماهنگی بین‌بخشی، افزایش بهره‌وری عملیاتی و تقویت خدمات فنی یکپارچه بوده است.
در مقایسه با سال‌های گذشته، این موفقیت جهشی چشمگیر محسوب می‌شود، به‌ویژه با توجه به شرایط محدودکننده اقتصادی و تحریمی. فعال‌سازی دوباره دکل‌های راکد، به‌ویژه دستگاه حفاری ۴۸ فتح در خارک و دستگاه حفاری ۷۳ فتح که ساخت داخل است، نقش مؤثری در این پیشرفت داشته‌اند. افزایش بهره‌وری، کاهش زمان‌های غیرمولد و تکیه بر توان داخلی، ستون‌های اصلی این دستاورد بوده‌اند.
هدف اصلی خرید ۱۵ دستگاه حفاری خشکی از سوی شرکت ملی حفاری ایران چیست و این طرح چه مزایایی برای صنعت نفت کشور به همراه دارد؟
شرکت ملی حفاری ایران که با تصویب شورای عالی امنیت ملی از فهرست واگذاری‌های اصل ۴۴ خارج و امکان سرمایه‌گذاری دوباره برای نوسازی ناوگان به آن داده شد، برنامه خرید ۱۵ دستگاه حفاری خشکی با توان‌های مختلف ۱۰۰۰، ۱۵۰۰، ۲۰۰۰ و ۳۰۰۰ اسب بخار به ارزش تقریبی ۸۰۰ میلیون دلار را با حمایت وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران، تدوین کرده است. این دکل‌ها به‌ویژه برای اهداف توصیفی و اکتشافی طراحی شده‌اند و به آخرین فناوری‌های روز مجهز خواهند بود.
در کنار این، تجهیزات تخصصی خدمات فنی مانند پمپ‌های پرفشار، لایه‌آزمایی، نمودارگیری، لوله مغزی سیار و تجهیزات ول‌تستینگ نیز در فهرست خرید قرار دارد. همگرایی این تجهیزات با ناوگان فعلی از طریق برنامه‌ریزی دقیق در قالب کارگروه نظارتی مشترک با مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران و هماهنگی با وزارت نفت در حال انجام است.
در مسیر بومی‌سازی ساخت تجهیزات چه چالش‌هایی وجود دارد؟
یکی از اولویت‌های راهبردی شرکت ملی حفاری ایران در سال‌های اخیر، بومی‌سازی تجهیزات راهبردی و ارتقای سهم ساخت داخل در پروژه‌های حفاری بوده است. در همین راستا همکاری با شرکت‌هایی مانند مجتمع فجر شیراز که سابقه‌ای در ساخت اجزای کلیدی دکل‌های حفاری دارند، توسعه یافته است. پروژه ساخت سومین دکل حفاری در داخل کشور، با صرفه‌جویی ۷ میلیون دلاری، نمونه‌ای از این اقدام‌هاست که با بهره‌گیری از توان مهندسی داخلی و مدیریت منابع محقق شده است.
تعیین اولویت‌ها بر اساس نیاز عملیاتی میدان‌ها، نوع پروژه‌ها (توسعه‌ای، اکتشافی، تعمیراتی) و ظرفیت بومی‌سازی موجود در کشور انجام می‌شود. با این حال چالش‌هایی مانند کمبود برخی زیرساخت‌های فنی، نیاز به انتقال فناوری، همچنین تأمین به‌موقع قطعات باکیفیت از موانع اصلی مسیر بومی‌سازی هستند. نگاه شرکت همچنان تقویت ساخت داخل و کاهش وابستگی است.
در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، بر تبادل دانش فنی و معرفی نوآوری‌ها تأکید داشتید. شاخص‌ترین فناوری‌های جدید شرکت ملی حفاری که در این نمایشگاه‌ها معرفی شد، چه بوده است؟ و نقشه اجرایی برای بهره‌گیری از آنها چیست؟
در نمایشگاه نفت تهران دو قرارداد مهم با شرکت‌های دانش‌بنیان امضا کردیم؛ یکی در زمینه تولید ۹ موتور ژنراتور با ظرفیت یک مگاوات برای هر واحد و دیگری تولید چهار دستگاه سانتریفیوژ برای تصفیه سیالات حفاری. این تجهیزات که پیش‌تر از کشورهای غربی تأمین می‌شد، حالا به‌صورت بومی‌سازی‌شده و با استانداردهای ملی تولید خواهد شد. تا پایان سال، نخستین نمونه‌ها تحویل و وارد چرخه بهره‌برداری می‌شود.
در مسیر بهره‌گیری از این فناوری‌ها، شرکت ملی حفاری نقشه راه روشنی دارد که شامل همکاری مستمر با پارک‌های علم و فناوری، دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و راه‌اندازی کارگروه‌های تخصصی برای ارزیابی و پیاده‌سازی فناوری‌ها در عملیات میدانی است. این نقشه اجرایی با تمرکز بر کاهش هزینه‌ها، افزایش دقت در حفاری و تسریع در فرآیند تکمیل چاه‌ها، تدوین شده و هم‌اکنون در چند پروژه میدانی در حال اجراست.
برای همکاری نزدیک‌تر با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران اعلام آمادگی کرده بودید. این همکاری‌ها چگونه سبب شتاب در پروژه‌های اکتشافی خواهند شد و چه برنامه‌هایی برای این مهم تدوین شده است؟
در نمایشگاه نفت، موافقت‌نامه‌ای با مدیریت اکتشاف امضا کردیم که بر اساس آن، حداقل یک دستگاه حفاری ۳۰۰۰ اسب بخار و دو دستگاه با توان ۲۰۰۰ اسب بخار برای عملیات اکتشاف اختصاص خواهد یافت. این دستگاه‌ها به آخرین فناوری روز تجهیز می‌شوند. هدف ما پشتیبانی از برنامه‌های مدیریت اکتشاف در کشف میدان‌های جدید نفت و گاز است که نقشی راهبردی در امنیت انرژی کشور دارد.
همکاری با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران برای شرکت ملی حفاری اهمیت راهبردی دارد، زیرا حفاری اکتشافی سرآغاز توسعه هر میدان هیدروکربوری است. با شناسایی چالش‌های موجود در حوزه حفاری اکتشافی، به‌ویژه در مناطق سخت‌گذر یا مرزی، بسته‌ای از راهکارها را با رویکرد چابک‌سازی عملیات، کاهش زمان اجرای پروژه و ارتقای کیفیت حفاری طراحی کرده‌ایم.
اکنون نشست‌های منظم با مدیریت اکتشاف در حال برگزاری است تا برنامه عملیاتی مشترک بر مبنای پروژه‌های در دست اجرا و برنامه‌های آتی تدوین شود، همچنین تجهیز و آماده‌سازی دکل‌هایی با ویژگی‌های خاص برای پروژه‌های اکتشافی و به‌کارگیری تیم‌های عملیاتی ویژه ازجمله برنامه‌های مدنظر است. این همکاری می‌تواند با هم‌افزایی ظرفیت‌های تخصصی دو مجموعه، سبب تسریع در شناسایی و ارزیابی میدان‌های جدید شود.
در سیستم شرکت ملی حفاری، چه راهکارهایی برای تقویت مهندسی داخلی، ارتقای اچ‌اس‌ئی و کاهش تأخیرهای عملیاتی طراحی‌شده‌اند؟
شرکت ملی حفاری در سال‌های اخیر، تمرکز ویژه‌ای بر ارتقای نظام مهندسی حفاری داشته و تقویت بدنه مهندسی داخلی را در اولویت قرار داده است. ازجمله اقدام‌های انجام‌شده می‌توان به به‌روزرسانی نرم‌افزارهای طراحی، آموزش مستمر نیروهای مهندسی، تدوین دستورالعمل‌های بومی‌شده و به‌کارگیری سامانه‌های مانیتورینگ عملیات حفاری اشاره کرد، همچنین واحد مطالعات حفاری و ارائه مشاوره مهندسی در تمام پروژه‌ها فعال‌تر از گذشته عمل کرده است.
در حوزه اچ‌اس‌ئی، نهادینه‌سازی فرهنگ ایمنی، برگزاری دوره‌های تخصصی برای نیروهای عملیاتی و تجهیز دکل‌ها به سیستم‌های روزآمد ایمنی در دستور کار قرار داشته است. برای کاهش تأخیرهای عملیاتی نیز اقدام‌هایی مانند تأسیس کمیته تحلیل وقایع غیرمولد، شناسایی گلوگاه‌های اجرایی، طراحی نظام ارزیابی عملکرد و تعامل مؤثر با شرکت‌های بهره‌بردار صورت گرفته که نتایج مطلوبی در بهبود زمان‌بندی پروژه‌ها داشته است.
در صورت گشایش‌های بین‌المللی، چه تغییراتی در صنعت حفاری ایجاد می‌شود؟
قطعاً تعامل بین‌المللی برای ما مفید است. افزون بر نوسازی راحت‌تر تجهیزات، می‌توانیم دوره‌های آموزشی بین‌المللی برای نیروهای داخلی برگزار کنیم و گواهی‌نامه‌های معتبر بگیریم، همچنین صادرات خدمات حفاری به خارج از کشور از اهداف مهم ماست.
سرمایه‌گذاری و قراردادهای امسال نشان‌دهنده تسریع و شتاب در توسعه و نوسازی بخش حفاری است. در چشم‌انداز پنج ساله، کدام حوزه‌ها بیشترین تمرکز را دارند؟
مهم‌ترین شاخص جهانی در حوزه حفاری، کاهش زمان‌های غیرمولد است. ما از عدد ۲۱ درصد به حدود ۹.۶ درصد رسیده‌ایم و هدف‌گذاری کرده‌ایم به زیر ۳ درصد برسیم. در چشم‌انداز پنج ساله شرکت ملی حفاری ایران، چند محور اصلی در اولویت توسعه قرار گرفته‌اند. نخست نوسازی ناوگان حفاری خشکی و دریایی با تأکید بر خرید و ساخت دکل‌های جدید و مدرن است. تمرکز ویژه‌ای نیز بر توسعه حفاری‌های دریایی به‌ویژه در میدان‌های نفتی آب‌های خلیج فارس در حال برنامه‌ریزی است، همچنین ارتقای تجهیزات خدمات فنی و یکپارچه‌سازی آنها در راستای افزایش سرعت و دقت عملیات در دستور کار قرار دارد.
دیجیتال‌سازی فرآیندهای حفاری، از طراحی و مانیتورینگ تا تحلیل عملیات و مدیریت داده‌های چاه، محور مهم دیگر در این چشم‌انداز است. این تحول دیجیتال به کاهش خطا، تصمیم‌گیری سریع‌تر، صرفه‌جویی اقتصادی و ایمنی بیشتر منجر خواهد شد. تقویت همکاری با مراکز علمی و دانش‌بنیان، توسعه منابع انسانی و افزایش رقابت‌پذیری در بازار بین‌المللی نیز بخشی از این افق راهبردی است که تا سال ۱۴۰۸ دنبال خواهد شد.
