چالش‌های پیش روی انتقال آب خزر بررسی می‌شود

معصومه بنی‌هاشمی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه دریای خزر به عنوان بزرگترین آبگیر بسته دنیا در منطقه ژئوپلتیک بسیار مهم اوراسیا قرار دارد، گفت: پنج کشور ‏آذربایجان، ایران، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه کشورهای ساحلی پیرامون این دریاچه هستند. دریای خزر، کانون بیضوی ژئواستراتژیک میان قاره آسیا و اروپا است که شش درصد ذخایر گاز و چهار درصد منابع نفتی دنیا در این منطقه تمرکز دارد.

وی با بیان اینکه دریای خزر با طول ۱۲۰۰ کیلومتر به موازات نصف‌النهار کشیده و این موضوع سبب تاثیر عوامل اقلیمی ‏مختلف و شرایط هیدرولوژیک متنوع در آب‏‌های ساحلی آن شده است، اظهارکرد: کشیدگی دریا در جهت نصف‌النهاری و خصوصیات مورفومتری دریا سبب تقسیم آن از نظر طبیعی به سه بخش شمالی، میانی و جنوبی شده است و هریک دارای ویژگی هندسی خاصی است.

رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر ادامه داد: دریای خزر با مساحت حدود ۳۷۶ هزار کیلومتر مربع، یک و نیم برابر خلیج فارس وسعت دارد و حجم آب آن حدود ۷۸۰۸۱ کیلومتر مکعب است. در حال حاضر سطح تراز آب آن منفی ۲۷ متر پایین‌‏تر از سطح دریای آزاد (خلیج فارس) است. بخش جنوبی این دریا با حدود ۳۹ درصد از وسعت دریا، ۶۶ درصد حجم آب را به خود اختصاص می‌دهد و بخش شمالی با وسعت ۲۴ درصدی به دلیل عمق بسیار کم سهم ناچیزی از حجم آب را در خود جای داده است.

بنی‌هاشمی با اشاره به اینکه تغییرات سطح آب دریا، ویژگی خاص دریای خزر است که اصلی‌‏ترین عامل آن شرایط اقلیمی است، گفت: فعالیت‏‌های رو به رشد انسانی روی رودخانه‏‌های منتهی به دریا از دیگر دلایل تغییرات درازمدت تراز آب دریای خزر به حساب می‌آید. ابتدای قرن بیستم میلادی و سال‏‌های دهه ۳۰ با احداث و بهره‌‏برداری از سدهای آبی و ‏‏برق‌‏آبی روی رودخانه‏‌های حوضه دریای خزر، دوره اوج اثر فعالیت‌های انسانی بر نوسانات آب دریا محسوب می‌شود. در شرایط کنونی عوامل اقلیمی بیشترین سهم را در نوسانات تراز آب دارد. از مهمترین عوامل ورودی آب به دریا، آبدهی رودخانه‌ها، بارش بر پهنه آبی دریا و جریان آب زیرزمینی است و از مهمترین عوامل هدر رفت آب، تبخیر از سطح دریا و جریان به خلیج قره‌بغاز است.

وی ادامه داد: در سواحل جنوبی دریای خزر سه استان ساحلی مازندران، گیلان و گلستان با طول کرانه ساحلی حدود ۸۶۵ کیلومتر قراردارد و معیشت بیش از 10 هزار روستای واقع در استان‏‌های ساحلی شمال کشور به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با دریای خزر ارتباط دارد.

به گفته رئیس مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر، شوری بسیار کم آب دریای خزر (معادل ۳۰ درصد آب اقیانوس‏‌ها) سبب توجه کشورهای حاشیه آن برای استفاده از منابع آب غیر متعارف خزری شده است. در حال حاضر نیز با روند افزایش جمعیت و تغییرات آب و هوایی و تغییر در الگوی مصرف، زندگی انسان‌ها به سمتی پیش می‌رود که تأمین آب به مهمترین دغدغه حیات در سال‌های آینده تبدیل خواهد شد. در این شرایط شناسایی منابع آبی جدید، کاهش اتکا به منابع آبی زیرزمینی و توجه به مصرف بهینه از رویکردهای مورد توجه جهت مدیریت منابع آب به شمار می‌رود.

بنی‌هاشمی با بیان اینکه در این میان فرایند نمک‌زدایی از آب دریا و استفاده از آن به عنوان یکی از راهکارهای موثر و عملی برای جبران کمبود منابع آبی در زمان حال و آینده در نظر گرفته شده است، تصریح کرد: بر اساس مطالعات انجام شده توسط انجمن بین‌المللی آب شیرین‌کن (IDA)، در حال حاضر حدود ۱۵۰۰۰ واحد شیرین‌سازی با ظرفیت ۷۱.۷ میلیون متر مکعب در روز در جهان وجود دارد که حدود ۶۰ درصد از آب ورودی به این واحدها، آب دریا است. در کشور ما نیز استفاده از آب‌های مشرف به سواحل شمالی یکی راهکارهای مطرح است.

وی تاکید کرد: در راستای اجرای راهکار استفاده از آب‌های مشرف به سواحل شمالی، طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران مطرح و ضمن انجام مطالعات و ارائه پیشنهادات، موافقت‌ها و مخالفت‌هایی را در محافل علمی و جامعه در زمینه پیامدهای محیط زیستی، تأثیرات آن بر منابع آب دریا، معاهدات و تعاملات منطقه‌ای، ملاحظات انتقال آب بین حوضه‌ای و نیز تبعات اجتماعی و اقتصادی به همراه داشته است. از آنجا که رسالت موسسات تحقیقاتی، روشنگری و اطلاع‌رسانی و ایجاد فضای تعامل جهت ارائه نظرات کارشناسانه و علمی پیش‌روی تصمیم‌گیران و مسئولان است، موسسه تحقیقات آب، چهارمین نشست تخصصی خود را به «انتقال آب دریای خزر، فرصت ها و چالش‌ها» اختصاص داده است. این نشست با حضور اساتید و محققان این حوزه در روز چهارشنبه (۸ اسفند ماه) در سالن اجتماعات موسسه تحقیقات آب برگزار خواهد شد.