صادرات گاز ایران؛ از کرسنت تا ال.ان.جی/ چرا غول بزرگ گازی جهان در حاشیه بازار است؟

قرار بود 6 طرح تولید گاز مایع طبیعی مایع به ظرفیت 70 میلیون تن در سال در ایران اجرا و به بهره‌برداری برسد. اما با توجه به وابستگی کامل آن به تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی، تحریم‌های بین‌المللی و البته برخی موانع داخلی هیچ‌یک اجرایی نشد تا این غول بزرگ گازی جهان همچنان در حاشیه و نظاره‌گر مسابقه قبضه‌کنندگان بازار پرمشتری باشد.

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، در حال حاضر بزرگ‌ترین صادرکنندگان ال.‌ان‌.جی دنیا پس از قطر و استرالیا، کشورهای آمریکا، مالزی و روسیه هستند و براساس آنچه EIA اعلام کرده، صادرات استرالیا با پیاده‌سازی و اجرای پروژه‌های جدید از قطر پیشی خواهد گرفت و در فاصله سال جدید میلادی تا سال آینده به 10 میلیارد و 800 میلیون فوت مکعب در روز خواهد رسید و بدین‌ترتیب این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده ال‌.ان‌.جی جهان خواهد شد.

بازار جهانی ال.ان.جی نیز در حال گسترده‌تر شدن است به طوری که 7 خریدار بزرگ از جمله CNOOC چین، CPC تایوان، JERA ژاپن، KOGAS کره جنوبی، PetroC ، Sinopec چین و Tokyo Gas ژاپن همگی در شرق متمرکز هستند که می‌توانند بازار خوبی برای ایران باشند، علاوه بر این انتظار می‌رود تا سال 2030 تقاضای گاز طبیعی مایع در منطقه آسیا پاسفیک با رشد 60 درصدی به 337 میلیون تن در سال برسد.

ضمن اینکه اکنون بازار جهانی ال.ان.جی به استثنای آسیا فقط 75 میلیون تن در سال است. چین نیز اصلی‌ترین عامل رشد بازار ال.ان.جی، حدود 50 درصد از رشد جهانی این بازار را از آن خود کرده است. انتظار می‌رود با تلاش‌های چین برای مقابله با آلودگی هوای شهرها و کاهش انتشارات کربن، تقاضا برای ال.ان.جی در این کشور افزایش هم یابد.

در این بین دومین کشور دارنده ذخایر گاز جهان چه جایگاهی دارد؟ جای خالی ایران به عنوان دارنده 34 هزار میلیارد متر مکعب ذخایر گازی که 18 درصد منابع گازی دنیا را شامل می‌شود، در بازارهای جهانی بسیار پررنگ است. قرار بود 6 طرح تولید ال.ان.جی به ظرفیت 70 میلیون تن در سال در ایران اجرا و به بهره‌برداری برسد. اما با توجه به وابستگی کامل آن به تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی، تحریم‌های بین‌المللی و البته برخی موانع داخلی هیچ‌یک اجرایی نشد تا این غول بزرگ گازی جهان همچنان در حاشیه و نظاره‌گر مسابقه قبضه‌کنندگان یک بازار پرمشتری باشد.

مرتضی بهروزی‌فر در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در اینباره اظهار داشت: ما خدای فرصت‌سوزی هستیم، می‌توانستیم بعد از فروپاشی شوروی سابق، ایران را تبدیل به هاب انرژی منطقه کنیم  که مسیرهای ترانزیت از ایران رد شود و به عنوان دومین دارنده گاز جهان، بازیگر بزرگ در بازار بین‌الملل باشیم، اما این فرصت را از دست دادیم.

وی افزود: ما در صادرات توسط خط لوله موفق‌تر از ال.ان.جی عمل کردیم، از دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی صادرات به ترکیه آغاز شد، احجام مختلفی با آذربایجان سواپ داریم، به عراق صادر می‌کنیم ولی در حوزه ال.ان.جی علیرغم اینکه پروژه‌های زیادی تعریف شد و خواستیم سنگین وارد بازار شویم تاکنون اما هیچ اقدامی نکردیم و ایران‌ال.ان.جی هم که روی کاغذ هست، عملا فقط صرف هزینه بوده و چیزی از آن در نمی‌آید.

این کارشناس حوزه گاز با بیان اینکه تا زمانی که تحریم هستیم امکان توسعه صنعت ال.ان.جی در ایران نیست، تصریح کرد: قسمت عمده لایسنس ال.ان.جی آمریکایی است، ما حتی امکان جذب اروپایی‌ها را هم نداریم، در حال حاضر امکان اینکه حتی به صادرات ال.ان.جی فکر هم بکنیم، نداریم، چون تحریم هستیم.

وی یادآور شد: برای صادرات با خط لوله خودمان فرصت‌ها را سوزاندیم، به عنوان مثال برخورد فوق‌العاده سیاسی که با قرارداد کرسنت و شرکت الهلال شد، به جایی رسید که قرارداد کلا منحل شد و علیرغم سرمایه‌گذاری عظیمی که در خط لوله انجام شده بود، ایران بعنوان یک کشور غیر قابل اعتماد در قراردادهای بین‌المللی مطرح شد و از طرفی خسارتی که این شرکت طبق قوانین بین‌المللی حتما از ایران مطالبه خواهد کرد، هزینه‌ها را چند برابر کرد.

بهروزی‌فر گفت: ما امکان صادرات گاز به کویت را داشتیم که فرصت از بین رفت، اکنون امکان صادرات گاز در احجام کم را به کشورهای همسایه داریم، امکان این را داریم که حجم صادرات گاز به عراق را بیشتر کنیم، می‌توانیم با واسطه عراق به کشورهای دیگر صادرات داشته باشیم، اتفاقی که می‌تواند در مورد کویت و اردن هم بیفتد، امکان این را داریم که در احجام کم به افغانستان و پاکستان صادرات داشته باشیم ولی متاسفانه تصمیم‌گیری به هر دلیلی در کشور مشکل شده است.

وی خاطرنشان کرد: اگر مدیری هیچ کاری انجام ندهد کسی با او کاری ندارد ولی به محض اینکه وارد فاز تصمیمی‌گیری می‌شود هزار و یک مانع جلوی پایش قرار می‌گیرد و همه می‌خواهند از کارش اشکال در بیاورند. مثلا مسئله کرسنت به جایی رسیده که اگر هر کسی وزیر می‌شد وارد این فاز نمی‌شد. چون به محض اینکه وارد بحث صادرات شوی هزار و یک مانع ایجاد می‌شود، مثلا در این مورد گفته می‌شود خلاف منافع و امنیت ملی بوده و یا مفت فروشی شده است بنابراین کاری انجام ندادن بهتر از ورود به هر پروژه‌ای است.

این کارشناس حوزه گاز بیان کرد: در مورد پتروشیمی هم خوب عمل نکردیم، به جای اینکه بخواهیم وارد حلقه‌های پایین‌دست شویم که به شدت اشتغال‌زا و ارزش زیادی را صادر می‌کند، در حلقه‌های بالا مانده‌ایم و عملا به صادرکننده محصولات اولیه پتروشیمی تبدیل شده و خوراک پتروشمی‌های دنیا را تامین می‌کنیم که ارزش افزوده بالایی ندارد.

وی تاکید کرد: مصرفی که در پتروشیمی داریم خیلی منطقی نیست، یعنی زنجیره‌های پایین‌دست پتروشیمی را راه‌اندازی نکردیم، خیلی از محصولات را وارد می‌کنیم، ما مشکلات ساختاری داریم که تا حل نشوند نمی‌توان در این موارد حرفی زد.

بهروزی‌فر گفت: استفاده از گاز در پتروشیمی هم نیاز به تکنولوژی، هم سرمایه و هم مشارکت شرکت‌های خارجی دارد که حداقل در حال حاضر تا تعاملی با دنیا نداشته باشیم، این امکان وجود ندارد.

رضا بختیار نیز در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، اظهار داشت: از 25 سال قبل مطرح بوده که ما بتوایم صادرات محموله‌های ال.ان.جی داشته باشیم اما یک اشکالی در سیاست‌ها وجود دارد، ما باید این سیاست‌ها را منطبق با سیاست‌های کلی نظام اصلاح کنیم، باید جلوی خام فروشی را چه در نفت و چه در گاز بگیریم. حدود 100 سال ما به اشتباه به دنبال صادرات نفت خام بودیم تا بتوانیم جایگاه‌مان را در اوپک حفظ کنیم و نفت را در بازارهای جهان عرضه کنیم اما نتوانسیم از این جایگاه اوپک هم به طور مناسب استفاده کنیم و فرصت‌سوزی‌های فراوانی داشتیم.

وی افزود: ما در ذخایر گازی هم اکنون شاگرد اول جهان هستیم و منابع گازی ما با اکتشافات جدید، از روسیه هم جلو افتاده، باید برنامه‌ریزی داشته باشیم و با بکارگیری سرمایه نیروی انسانی داخل کشور و شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانیم گاز را تبدیل به ارزش افزوده کنیم.

عضو ناظر شورای عالی انرژی در مجلس گفت: در حال حاضر دیگر ال.ان.جی برای ما یک مزیت محسوب نمی‌شود و باید بیشتر به سمت استفاده از فناوری‌های گاز برای عرضه مناسب فرآورده‌های تولیدی حاصل از آن باشیم. ما می‌توانیم با اتمام طرح‌های نیمه‌تمام تولید محصولات پتروشیمی را دو برابر کنیم باید ظرفیت را به 130 میلیون تن برسانیم و گاز را در داخل کشور تبدیل به ارزش افزوده کنیم. باید بتوانیم صنایع پایین‌دست گاز را توسعه دهیم و از ترانزیت و سوآپ هم غافل شویم.

وی تاکید کرد: در زمینه تجارت گاز خوب کار نشده، در 30 سال گذشته کار مناسبی انجام ندادیم هر چند در زمینه تولید اقدامات خوبی انجام شد به طوری که تا پایان امسال در شرایط تحریم و نیامدن شرکت‌های صاحب سرمایه و دانش توانستیم از قطر جلو بیفتیم و به مرز تولید 1000 میلیون متر مکعب برسیم و این برای ایران در این شرایط افتخار است اما بهر حال غافل نشویم که باید تجارت گاز را جدی بگیریم، دیپلماسی انرژی می‌تواند راهگشا باشد. ما در همه ابعاد تجاری نفت و گاز به عنوان کشوری که شاگرد اول منابع هیدروکربوری جهان هستیم باید بتوانیم کشور را از این شرایط خارج کنیم و امنیت و اقتصاد کشور را با منابع هیدروکربوری، پایدار کنیم.

بختیار گفت: سال‌های گذشته مطرح بود که گاز را به صورت پکیج صادر کنیم اما اکنون با توجه به نداشتن تکنولوژیِ ال.ان.جی در داخل کشور نباید منتظر بمانیم، باید از این مرحله گذر کنیم و به سمت تجارت گاز با همه ابعادش برویم. تجارت گاز زیر 5 هزار کیلومتر بیش از حمل با کشتی مزیت دارد.

وی ادامه داد: هدف مطالعات ما این است که صادراتی که اکنون داریم تقویت کنیم، گاز را به هند ببریم، نباید صادرکننده صرف باشیم. باید بتوانیم سواپ و ترانزیت هم داشته باشیم‌، می‌توانیم گاز را از ترکمنستان به ترکیه ترانزیت کنیم، می‌توانیم از کشورهای CIS مسیر ترانزیت به اروپا باشیم، در هر حال فعلا تمرکز روی ال.ان.جی ما را به جایی نمی‌رساند.