فولادی‌ها در برابر تحریم آب‌دیده می‌شوند
امیر حسین کاوه، مدیر عامل گروه صنعتی سدید به نقل از معدن نامه
تحریم‌های جدید آمریکا این بار صادرات فلزات ایران را نشانه گرفته است، اما تغییر استراتژی از خام‌فروشی به صادرات محصولات فلزی، راهکاری است که سهم صادراتی این بخش را در برابر آسیب‌های احتمالی تحریم، بیمه می‌کند.
سالگرد خروج آمریکا از برجام بهانه‌ای شد تا تصمیم‌های جدیدی در هر دو کشور ایران و آمریکا گرفته شود. کاهش تعهدات برجامی ایران و تعیین مهلت 60 روزه برای کشورهای باقی‌مانده در برنامه جامع اقدام مشترک از طرف رئیس‌جمهور روحانی و نیز دستور اجرایی ترامپ برای تحریم‌های ثانویه‌ای که این بار صنایع فلزی ایران را هدف قرار داده، از جمله این تصمیم‌های جدید هستند. خریداران فلزات ایران نیز مانند خریداران نفت، بعد از این اجازه نخواهند داشت به مبادلات با ایران ادامه دهند و در غیر این صورت، در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار خواهند گرفت.
روند صادرات فلزات کشور نشان می‌دهد عمده صادرات ایران در زمینه فلزات، در گروه آهن و فولاد انجام می‌شود و انتظار می‌رود بیشترین تأثیر تحریم‌ها بر صنایع آهن و فولاد باشد. امیرحسین کاوه، دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی ایران با تأکید بر سهم عمده آهن و فولاد در گروه فلزات صادراتی کشورمان، تغییر استراتژی از خام‌فروشی را راهکار کاهش آسیب‌های ناشی از تحریم‌ها می‌داند.
*جایگاه و وضعیت صادرات فولاد ایران در مقایسه با دیگر گروه‌های فلزی چگونه است؟
*کاوه: ارزش کل صادرات فلزات اساسی ایران، حدود پنج میلیارد دلار است که بیش از 11 درصد صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد. فلزات اساسی شامل آهن، فولاد، مس، آلومینیم، سرب و روی است که ارزش صادراتی گروه آهن و فولاد در سال 1397، حدود چهار میلیارد دلار یعنی حدود 77 درصد کل صادرات فلزات بوده است. پس از آن، ارزش صادرات مس حدود 700 میلیون دلار، روی حدود 250 میلیون دلار، آلومینیوم حدود 150 میلیون دلار و سرب، حدود 96 میلیون دلار بوده است.
میانگین بهای صادراتی این اقلام به ازای هر تن برای آهن و فولاد 430 دلار، مس 4560 دلار، روی 2580 دلار، آلومینیوم 1860 دلار و سرب 1800 دلار بوده است. از آنجایی که آهن و فولاد به‌صورت خام صادر می‌شود، میانگین بهای صادراتی آنها نسبت به سایر فلزات کمتر است.
**تغییر استراتژی، راهبرد مواجهه با تحریم
با توجه به اینکه تحریم‌های اخیر، صادرات فلزات خام را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌توان انتظار داشت صادرات آهن و فولاد کاهش پیدا کند؟
*کاوه: پیش از این هم صادرات این گروه با موانعی مواجه بود. دو کارخانه بزرگ فولادسازی ایران به دلیل دامپینگ به اروپا جریمه شده و با ممنوعیت صادرات مواجه بودند. با این حال، اگر بخواهیم تحریم‌های فلزی را بی‌اثر کنیم باید به سمت صادرات محصولات فلزی حرکت کنیم و صادرات محصولات فلزی را جایگزین صادرات فلزات خام کنیم و این تغییر را به‌عنوان یک استراتژی دنبال کنیم.
با اتخاذ این استراتژی، فلزات ایران تحریم‌پذیر نخواهند بود، چرا که هزاران کالای فلزی ساخته می‌شود که تحریم آنها امکان‌پذیر نیست. نتیجه دیگر، جایگزینی صادرات محصولات فلزی، اشتغالزایی و در نهایت، ایجاد ارزش افزوده است که باعث می‌شود قیمت محصولات تا چندین برابر فلز خام، افزایش یابد.
ظرفیت کافی برای این تغییر استراتژی در داخل کشور وجود دارد؟
*کاوه: صنایع تکمیلی فلزی، بیش از چند برابر صنایع بالادستی ظرفیت دارند و مسئله‌ای برای این جایگزینی نداریم. به‌عنوان مثال، ماده اولیه تولید لوله و پروفیل فولاد، ورق فولاد است. تولید ورق فولاد در کل کشور بین 6 تا هفت میلیون تن است؛ در حالی که در صنایع تکمیلی، ظرفیتی برای تبدیل 18 میلیون تن ورق فولاد وجود دارد. با توجه به آمار بورس کالا نیز که همواره حاکی از تقاضای بیشتر از عرضه است، می‌توان با اطمینان گفت محصول تولیدی در این بخش، مشتری خواهد داشت و می‌تواند پاسخگوی نیاز بازار باشد.
**ظرفیت خالی صنایع تکمیلی فلزی
با توجه به این شرایط، چرا از ظرفیت صنایع تکمیلی استفاده نکردیم و امروز باید نگران تحریم‌ها باشیم؟
*کاوه: به‌طور کلی، تولید فولاد در کشور نامتوازن بوده، یعنی توسعه بیشتر در بخشی که رانت داشته انجام گرفته و صنایع بالادستی به دلیل استفاده از رانت انرژی ارزان، به‌طور نامتوازن توسعه پیدا کردند، به خام‌فروشی بسنده کردیم و سرمایه‌گذاری در بخش‌های بعدی انجام نشده است. در حالی که بخش‌های بعدی، ارزش‌افزوده بالاتری ایجاد می‌کنند.
امروز باید از فرصتی که دشمن به‌طور ناخواسته با اعمال تحریم ایجاد کرده، استفاده کنیم و گلوگاه‌ها و حلقه مفقوده صنایع را شناسایی کنیم. یکی از این حلقه‌های مفقوده، الکترود گرافیتی است که برای تولید فولاد به کار می‌رود و باید این سؤال مطرح شود که چرا در حالی که صنایع با سود‌های چند هزار میلیارد تومانی می‌توانستند به‌راحتی در آن سرمایه‌گذاری کنند، از آن غافل شده‌اند؟
بحث دیگر، ورق‌های فولادی است که از تولید آن در داخل کشور غفلت شده است. ما در صنایع تکمیلی به‌راحتی می‌توانیم با راهبرد جایگزینی محصول به‌جای خام‌فروشی، تحریم‌ها را دور بزنیم. آمار‌های ماه‌های اخیر این توانمندی و ظرفیت داخلی را تأیید می‌کنند. برای مثال، صادرات لوله و پروفیل در این مدت، بیش از سه برابر شده و اگر دولت به وظیفه تسهیل‌گری خود عمل کند، می‌توانیم با تحریم‌ها روبه‌رو شویم و از این موقعیت استفاده کنیم.
چه موانعی پیش روی صادرات محصولات فلزی وجود دارد و دولت چگونه می‌تواند شرایط را برای دور زدن تحریم‌ها تسهیل کند؟
*کاوه: ما در صنایع بالادستی به خودکفایی حدود 90 درصدی رسیده‌ایم. مسئله صنایع تکمیلی این است که ناچارند مواد اولیه را که در داخل کشور تولید می‌شود، به‌صورت سهمیه‌بندی و به قیمتی برابر یا حتی بالاتر از قیمت جهانی خریداری کنند. در واقع ما نباید فولاد خام را صادر کنیم، بلکه باید آن را در اختیار صنایع تکمیلی قرار دهیم و سپس محصول تولیدی را صادر کنیم.
عمده مشتریان ما 15 کشور همسایه و نیز کشورهای اسلامی هستند که برای ارسال کالا به آنها با مشکل خاصی مواجه نیستیم و اگر این راهبرد ادامه پیدا کند و موفق شویم استراتژی خود را تغییر دهیم، می‌توانیم از سودآوری صنایع تبدیلی استفاده کنیم.
با این حال، برخی قوانین و بخشنامه‌ها در این فرآیند، اختلال ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال، در ماه گذشته وزیر صمت دستور خوبی داد که صادرات محصولات فلزی فقط توسط تولیدکنندگان و نمایندگان رسمی آنها انجام شود. این دستور، جلوی کارت‌های بازرگانی یک بار مصرف و دلالی را گرفت، اما در زیرمجموعه وزارتخانه یک بخشنامه به آن اضافه شد که این دستور خوب را زیر سؤال برد. در این بخشنامه گفته شد به‌جای مجوز دادن به شرکت تولیدی، برای هر کامیون مجوز گرفته شود. وقتی روزانه به‌عنوان مثال 500 تریلی صادرات داریم، چنین فرآیندی به‌شدت دست و پا گیر است و ما زمان زیادی صرف کردیم تا این مانع را برطرف کنیم.
مورد دیگری که به‌زودی با آن مواجه می‌شویم این است که صادرات، مشروط به عرضه محصول در بورس کالا خواهد شد که این، تهدید دیگری برای صنایع فلزی است، چرا که بورس کالا، محل عرضه کالای خرده‌فروشی و نهایی نیست. محصولات فولادی بیش از 600 مورد هستند و با توجه به توزیع کارخانه‌ها در سطح کشور، از نظر ما حضور در بورس کالا صرفاً هزینه‌ای است که به این صنایع وارد خواهد شد.
بهتر است محصولات صنعتی مثل ورق فولادی و… از بورس کالا خارج شود، زیرا روش بورس کالا، حراج و مزایده است و در وضعیت متلاطم بازار، این نوع شیوه کشف قیمت، مناسب نیست. درخواست ما همفکری دولت و مسئولان با تشکل‌های تخصصی و سندیکاها، قبل از تصمیم‌گیری است.
بار‌ها گفته شده که مشکل کشور ما خام‌فروشی است و باید از آن رها شویم. برای رهایی از خام‌فروشی باید سود صنایع بالادستی به زنجیره صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی منتقل شود، اگر این سود که به‌صورت فربه در صنایع بالادستی دیده می‌شود، به صنایع نحیف پایین‌دستی منتقل شود، مردم شاهد رونق تولید و اشتغال خواهند بود و به‌جای فعالیت‌های سوداگرانه‌ای مثل خرید طلا و ارز، وارد بخش تولید می‌شوند.
